Αυτοφροντίδα: Πέρα από την επιφάνεια, σε βάθος
Εισαγωγή
Τα τελευταία χρόνια ακούμε διαρκώς για τη σημασία της αυτοφροντίδας. Είναι παντού – από τα social media μέχρι τα εξώφυλλα περιοδικών. Συνήθως συνδέεται με ζεστά μπάνια, μάσκες προσώπου ή μια μέρα στο σπα. Κι ενώ όλα αυτά μπορεί να είναι απολαυστικά, η ουσιαστική αυτοφροντίδα πάει πολύ πιο πέρα. Δεν αφορά μόνο το σώμα μας, αλλά κυρίως τη σχέση που έχουμε με τον εαυτό μας. Σε αυτό το άρθρο θα δούμε τι πραγματικά σημαίνει να φροντίζουμε τον εαυτό μας σε βάθος – ψυχικά, συναισθηματικά και εσωτερικά.
Τι είναι τελικά η αυτοφροντίδα;
Η αυτοφροντίδα είναι η συνειδητή πράξη του να στρέφω την προσοχή μου προς τις ανάγκες μου, να τις αναγνωρίζω και να τις ικανοποιώ με τρόπο που να με στηρίζει ουσιαστικά. Δεν είναι εγωισμός, δεν είναι τεμπελιά και δεν είναι αδυναμία. Είναι αναγνώριση του ότι αξίζω φροντίδα – όχι μόνο όταν είμαι στα όριά μου, αλλά καθημερινά.
Η ουσιαστική αυτοφροντίδα δεν είναι πάντα ευχάριστη ή εύκολη. Μπορεί να σημαίνει ότι θα πω «όχι» σε κάποιον, θα απομακρυνθώ από κάτι τοξικό ή θα καθίσω αντιμέτωπος/η με τα δύσκολα συναισθήματά μου. Είναι μια στάση ζωής που περιλαμβάνει ειλικρίνεια, θάρρος και βαθιά αγάπη προς τον εαυτό μας.
Οι 5 βασικοί πυλώνες της βαθιάς αυτοφροντίδας
1. Ψυχική φροντίδα
Η ψυχική υγεία είναι η βάση πάνω στην οποία χτίζεται κάθε μορφή αυτοφροντίδας. Η αναγνώριση και η αποδοχή των συναισθημάτων μας, η αναζήτηση βοήθειας όταν τη χρειαζόμαστε (μέσω ψυχοθεραπείας, ομάδων υποστήριξης κ.λπ.), η παύση του αυτοσαμποτάζ και του αρνητικού εσωτερικού διαλόγου – όλα αυτά αποτελούν μορφές ψυχικής φροντίδας.
Η ψυχική αυτοφροντίδα μπορεί να περιλαμβάνει και μικρές καθημερινές συνήθειες: να κάνεις παύση από την υπερδιέγερση των social media, να επιλέξεις ένα ήρεμο περιβάλλον για να ξεκουράσεις το μυαλό σου ή να μιλήσεις με κάποιον που σε κάνει να νιώθεις ασφάλεια.
2. Συναισθηματική φροντίδα
Η φροντίδα του συναισθηματικού μας κόσμου δεν είναι πάντα απλή υπόθεση. Απαιτεί να μάθουμε να «καθόμαστε» με τα συναισθήματά μας, να τα αναγνωρίζουμε και να τα αποδεχόμαστε χωρίς κρίση. Να δίνουμε χώρο στον εαυτό μας να νιώσει χωρίς να πρέπει να “είναι πάντα καλά”.
Αυτό μπορεί να σημαίνει να κλάψεις χωρίς ενοχή, να αναγνωρίσεις ότι κάτι σε πλήγωσε, να μιλήσεις για το πώς νιώθεις χωρίς φόβο ότι θα απορριφθείς ή θα θεωρηθείς “αδύναμος/η”.
3. Σωματική φροντίδα
Η σχέση με το σώμα μας είναι καθοριστική για τη γενικότερη μας ευεξία. Πέρα από την εξωτερική εμφάνιση, το σώμα είναι φορέας των συναισθημάτων, της έντασης, της μνήμης.
Η σωματική αυτοφροντίδα μπορεί να είναι μια ήπια κίνηση – περπάτημα, διατάσεις, χορός. Μπορεί να είναι ο ύπνος που στερούμαστε. Μπορεί να είναι το να ακούσουμε το σώμα όταν “φωνάζει” μέσω πόνων ή κόπωσης. Σημαντική διάσταση αποτελεί επίσης η σεξουαλική φροντίδα – το να ακούμε και να τιμούμε τις ερωτικές μας ανάγκες χωρίς ντροπή ή ενοχή.
4. Οριοθέτηση
Ίσως το πιο παραγνωρισμένο κομμάτι της αυτοφροντίδας. Το να βάζω όρια – σε ανθρώπους, καταστάσεις και υποχρεώσεις – είναι πράξη βαθιάς αγάπης προς τον εαυτό μου.
Τα όρια προστατεύουν τον εσωτερικό μας χώρο. Δεν είναι τοίχος, είναι φίλτρο. Μας βοηθούν να λέμε «όχι» σε ό,τι μας εξαντλεί, να μένουμε πιστοί/ές στις αξίες μας και να διεκδικούμε τον χρόνο, την ενέργεια και τον σεβασμό που χρειαζόμαστε.
5. Αυτογνωσία και ενδοσκόπηση
Δεν μπορούμε να φροντίσουμε κάτι που δεν γνωρίζουμε. Η τακτική ενδοσκόπηση, μέσω γραφής, ψυχοθεραπείας ή στιγμών ησυχίας, μας βοηθά να κατανοούμε βαθύτερα τις ανάγκες, τους φόβους και τα θέλω μας.
Μια βαθιά ερώτηση που μπορεί να ανοίξει αυτό το πεδίο: “Αν δεν φοβόμουν την απόρριψη, τι θα έκανα για μένα αυτή τη στιγμή;”
Η διαφορά μεταξύ επιφανειακής και ουσιαστικής αυτοφροντίδας
Η επιφανειακή αυτοφροντίδα περιλαμβάνει πράγματα που μοιάζουν “ευχάριστα” αλλά ενδέχεται να μην ακουμπούν τις βαθύτερες ανάγκες μας. Είναι σαν να βάζουμε χρωματιστό επίδεσμο πάνω από μια πληγή που χρειάζεται ράμματα.
Η ουσιαστική αυτοφροντίδα είναι συχνά πιο απαιτητική. Δεν είναι πάντα όμορφη ή άμεσα ανακουφιστική. Μπορεί να σε φέρει αντιμέτωπο/η με εσωτερικές αλήθειες, με θλίψη ή με την ανάγκη για αλλαγή.
| Επιφανειακή αυτοφροντίδα | Ουσιαστική αυτοφροντίδα |
| «Θα κάνω μια μάσκα προσώπου» | «Θα ακούσω γιατί νιώθω εξαντλημένος/η» |
| «Θα πάω για ψώνια να ξεχαστώ» | «Θα αντιμετωπίσω τη μοναξιά μου» |
| «Θα δω Netflix να ξεφύγω» | «Θα μιλήσω στον θεραπευτή μου για το άγχος μου» |
| «Θα ανοίξω ένα μπουκάλι κρασί» | «Θα ρωτήσω γιατί αισθάνομαι αποσυνδεδεμένος/η» |
Γιατί μας δυσκολεύει τόσο;
Η αυτοφροντίδα, αν και απαραίτητη, συχνά μας δυσκολεύει για διάφορους λόγους:
- Κοινωνικές πεποιθήσεις: Πολλοί από εμάς έχουμε μεγαλώσει με την αντίληψη ότι το να ασχολούμαι με τον εαυτό μου είναι εγωιστικό. Ιδιαίτερα στις γυναίκες, η “αυτοθυσία” έχει εξιδανικευτεί.
- Εσωτερικός κριτής: Η αυστηρή φωνή μέσα μας μπορεί να λέει “μην είσαι αδύναμος/η”, “άλλοι έχουν χειρότερα”, “δεν αξίζεις ξεκούραση”.
- Ο φόβος του κενού: Αν σταματήσω και μείνω με τον εαυτό μου, τι θα νιώσω; Πολλοί αποφεύγουμε την ενδοσκόπηση γιατί φοβόμαστε τι θα ανακαλύψουμε.
Ρυθμός ζωής: Το διαρκές «τρέξιμο» δεν αφήνει χρόνο για παύσεις. Η φροντίδα όμως δεν είναι πολυτέλεια. Είναι προϋπόθεση.
Πρακτικοί τρόποι να ξεκινήσεις την ουσιαστική αυτοφροντίδα
- Ρώτησε τον εαυτό σου κάθε πρωί: Τι χρειάζομαι σήμερα;
- Κράτα ένα ημερολόγιο συναισθημάτων: Δεν χρειάζεται να είναι “σωστό”, μόνο αληθινό.
- Δημιούργησε “χώρο” στη μέρα σου χωρίς θόρυβο. Μερικά λεπτά σιωπής είναι αναπνοή για την ψυχή.
- Βρες έναν “χώρο υποστήριξης”: ψυχοθεραπεία, ομάδες, κοινότητες που σου ταιριάζουν.
- Θύμισε στον εαυτό σου: Δεν χρειάζεται να τα κάνω όλα μόνος/η μου.
Κλείνοντας…
Η αυτοφροντίδα είναι πράξη αγάπης. Όχι στιγμιαία, αλλά καθημερινή. Όχι μόνο για τις “καλές μέρες”, αλλά και για τις δύσκολες. Όσο περισσότερο καλλιεργούμε αυτή τη σχέση με τον εαυτό μας, τόσο πιο γεμάτα μπορούμε να είμαστε στις σχέσεις μας, στη δουλειά μας, στη ζωή μας.
Φρόντισε τον εαυτό σου. Όχι μόνο όταν “καταρρέεις”, αλλά και για να μην φτάσεις εκεί. Γιατί αξίζεις, απλώς επειδή υπάρχεις.
Βιβλιογραφία και προτροπή για περαιτέρω μελέτη
Brown, B. (2010). The gifts of imperfection: Let go of who you think you’re supposed to be and embrace who you are. Hazelden Publishing.
Cloud, H., & Townsend, J. (1992). Boundaries: When to say yes, how to say no to take control of your life. Zondervan.
Dorociak, K. E., Rupert, P. A., Bryant, F. B., & Zahniser, E. (2017). Development of a self-care assessment for psychologists. Professional Psychology: Research and Practice, 48(6), 343–351. https://doi.org/10.1037/pro0000130
Gendlin, E. T. (1981). Focusing. Bantam.
Levine, P. A. (2010). In an unspoken voice: How the body releases trauma and restores goodness. North Atlantic Books.
Lerner, H. (1985). The dance of anger: A woman’s guide to changing the patterns of intimate relationships. Harper & Row.
Linehan, M. M. (2014). DBT® skills training manual. Guilford Press.
Maslach, C., & Leiter, M. P. (2016). Burnout: The cost of caring. Malor Books.
Myers, J. E., & Sweeney, T. J. (2008). Wellness counseling: The evidence base for practice. Journal of Counseling & Development, 86(4), 482–493. https://doi.org/10.1002/j.1556-6678.2008.tb00536.x
Neff, K. D. (2011). Self-compassion: The proven power of being kind to yourself. William Morrow.
Ogden, P., Minton, K., & Pain, C. (2006). Trauma and the body: A sensorimotor approach to psychotherapy. W. W. Norton & Company.
Siegel, D. J. (2010). The mindful therapist: A clinician’s guide to mindsight and neural integration. W. W. Norton & Company.
Skovholt, T. M., & Trotter-Mathison, M. (2016). The resilient practitioner: Burnout and compassion fatigue prevention and self-care strategies for the helping professions (3rd ed.). Routledge.
Tolle, E. (2004). The power of now: A guide to spiritual enlightenment. New World Library.
Van der Kolk, B. A. (2014). The body keeps the score: Brain, mind, and body in the healing of trauma. Viking.
Yalom, I. D. (2002). The gift of therapy: An open letter to a new generation of therapists and their patients. Harper Perennial.
