Ψυχαναγκασμός: Το μέσο του ελέγχου

Όταν ακούμε τη λέξη «Ψυχαναγκασμός», πολλοί σκεφτόμαστε ένα σύνολο αρνητικών συναισθημάτων όπως άγχος και καταπίεση. Κάποιοι θα σκεφτούν συμπεριφορές, όπως το επίμονο πλύσιμο χεριών, τον έλεγχο εάν κλειδώσαμε την πόρτα ή αν κλείσαμε τον θερμοσίφωνα. Όμως, η πηγή αυτών των συμπεριφορών είναι πολλή βαθύτερη και βρίσκεται στο μυαλό. Ο ψυχαναγκασμός έχει τις ρίζες του σε όλα εκείνα τα «πρέπει» που μας μάθανε όταν ήμασταν παιδιά, ώστε να είμαστε αγαπητοί και να μας επιβραβεύσουν. Όλοι εκείνοι οι κανόνες και οι υποχρεωτικοί κανονισμοί που μας επέβαλαν οι γονείς μας και οι δάσκαλοι, και γενικότερα το περιβάλλον, γίνονται ψυχαναγκασμοί στην ενήλικη ζωή, για να νιώσουμε «καλοί» και να πούμε ένα «μπράβο» στον εαυτό μας, όπως μας λέγανε οι μεγάλοι όταν ήμασταν παιδιά. Φαίνεται όμως πως εκείνο το μικρό παιδί που κρύβαμε μέσα μας, μένει ανικανοποίητο.

Γινόμαστε «κυνηγοί» της τελειότητας, με άκαμπτες πεποιθήσεις για τον ορισμό του «τέλειου», που δε σηκώνουν συζήτηση. Οι τρόποι για την επίτευξη της τελειότητας μοιάζουν ξεκάθαροι για εμάς και ταυτόχρονα παράλογοι για τους άλλους. Το σπίτι πρέπει να είναι καθημερινά καθαρό, στη δουλειά η καθημερινή επιτυχία είναι μονόδρομος, η προσωπική ζωή πρέπει να μοιάζει ονειρική στον κοινωνικό περίγυρο. Οι ψυχαναγκασμοί κάνουν τις αλλαγές να μοιάζουν εφιάλτης γιατί το άτομο χάνει τον έλεγχο της καθημερινότητάς του. Το να χάσει τον έλεγχο, τον κάνει να αισθάνεται σε κίνδυνο και αβοήθητο.

Παράλληλα ο ψυχαναγκασμός βάζει «παρωπίδες» στον άνθρωπο. Τον κάνει να βλέπει μόνο άσπρο και μαύρο, χωρίς ενδιάμεσες λύσεις. Τίποτα δεν μένει στην τύχη – υπάρχει μόνο ο σωστός και ο λάθος δρόμος. Το μαύρο και το άσπρο, δίνει την αίσθηση του ελέγχου. Οτιδήποτε βρίσκεται στην ενδιάμεση γκρι ζώνη μοιάζει άγνωστο και απειλητικό. Ο ψυχαναγκασμός τα κάνει όλα να φαίνονται γνωστά, οικεία και ελεγχόμενα. Την ίδια στιγμή, ο ψυχαναγκασμός μας ωθεί στην επιλογή συγκεκριμένων λύσεων, που συνήθως βάση προηγούμενων εμπειριών ή βάση λογικής είναι οι σωστές. Η σωστή λύση από ένα άτομο με ψυχαναγκασμούς μοιάζει ως ένας μοναδικός τρόπος αντιμετώπισης μια κατάστασης. Είναι ανώφελο να προσπαθήσει κάποιος να του αλλάξει τη γνώμη, αφού θα αντιμετωπίσει την άρνηση και τον εκνευρισμό του [3].

Πολλές φορές, ο ψυχαναγκασμός συνοδεύεται από μοναξιά. Μπορεί να παρομοιαστεί με μια φωνή που ψιθυρίζει πως κανένας δεν ενδιαφέρεται αρκετά για εσένα ή πως κανένας δεν σε καταλαβαίνει. Τα άτομα με έντονους ψυχαναγκασμούς δεν εμπιστεύονται την δουλειά τους σε άλλους – αν το κάνουν, θα απαιτήσουν και θα βεβαιωθούν πως η δουλειά θα γίνει με βάση τις επιθυμίες τους [3]. Ακόμα και σε περίπτωση αποτυχίας, δε θα κατηγορήσουν τους άλλους αλλά τον εαυτό τους, που εμπιστεύτηκαν κάποιον άλλο ή που έδωσαν, τελικά, λάθος οδηγίες. Στην επιτυχία θα πανηγυρίσουν με φειδώ. Σίγουρα υπάρχει κάτι που θα μπορούσαν να έχουν κάνει καλύτερα. Τα συναισθήματα, μοιάζουν να εκφράζονται με μεγάλη λιτότητα, συγκρατημένα και μετρημένα.

Το «τέρας» του ψυχαναγκασμού, φιμώνει το άτομο, δεν του επιτρέπει να απολαύσει ουσιαστικά τις χαρές της ζωής.

Η κριτική των άλλων είναι αυστηρή και με βάση τα δικά τους στάνταρ – τα οποία είναι υψηλά – χωρίς δικαιολογίες. Κάθε ελάττωμα των άλλων είναι ικανό να αποδομήσει ολόκληρη της προσωπικότητά τους στα μάτια του ατόμου με ψυχαναγκασμούς και δεν υπάρχουν περιθώρια διόρθωσης. Είναι άτομα αυστηρά, χωρίς συναισθηματικούς δεσμούς και αδυναμίες. Στην πραγματικότητα, όταν σε κρίνει ένα άτομο «φυλακισμένο» από ψυχαναγκασμούς, έρχεσαι αντιμέτωπος με όλες εκείνες τις φωνές που τον τυραννούν.

Την ίδια στιγμή, πολλά άτομα με ψυχαναγκασμούς θα σου πούνε ότι «απλά δεν νιώθουν ότι τα πράγματα είναι εντάξει». Οι ψυχαναγκαστικές σκέψεις είναι τόσο έντονες, που το άτομο δεν μπορεί να καταλάβει την προέλευσή τους, μοιάζουν ξένες και επαναλαμβανόμενες [4]. Το άβολο αυτό συναίσθημα του ανικανοποίητου παίρνει μορφή, μεταμορφώνεται σε τελετουργική πράξη [5]. Η τελετουργική πράξη επαναλαμβάνεται μέχρι να απαλύνει την ανησυχία και το άγχος και συνοδεύεται από την ευχή να επέλθει ο απόλυτος έλεγχος. Μέχρι να επέλθει η απαραίτητη τελειότητα και όλα να είναι υπό έλεγχο. Μοιάζει με φαύλο κύκλο που δεν τελειώνει ποτέ.

Στην πραγματικότητα, οι ψυχαναγκασμοί είναι οι οδηγοί μας για να ξεφύγουμε από ένα πραγματικό ή φανταστικό κίνδυνο. Το μυαλό βρίσκει μια σκέψη να απασχολείται και να βασανίζεται, ώστε να ξεφύγει από μια άλλη επίπονη κατάσταση και να αποκτήσει τον έλεγχο. Κατά παράδοξο τρόπο μπορείς να βρεις ένα ίχνος δημιουργικότητας στον ψυχαναγκασμό [6].

Το ερώτημα που προκύπτει είναι εάν θέλεις πραγματικά να ξεφύγεις από τον ψυχαναγκασμό. Θέλεις να ξεφύγεις από την ασφαλή φυλακή σου;

Είναι πράγματι άβολο να αφήσεις την ασφαλή φυλακή σου. Είναι τρομακτικό να αναζητήσεις βοήθεια σε μέρη άγνωστα που σου προκαλούν φόβο. Τα άγνωστα όμως αυτά μέρη, τα «απάτητα» μονοπάτια της ψυχής σου που θα ανακαλύψεις μέσω της ψυχοθεραπείας, μπορούν να σου φέρουν πίσω τη χαμένη ευτυχία [7]. Μπορούν να σε αποδεσμεύσουν από τα δεσμά που κουβαλάς τόσα χρόνια, από όλα εκείνα τα «πρέπει» που γίνονται θηλιά στο λαιμό και σε αφήνουν μόνο σου.

Τι λες; Πάμε να ελευθερωθούμε;

Βιβλιογραφία

1. 1. Carpenter, L., & Chung, M. C. (2011). Childhood trauma in obsessive compulsive disorder: The roles of alexithymia and attachment. Psychology and Psychotherapy: Theory, Research and Practice, 84(4), 367-388.
   2. Pinto, A., Dargani, N., Wheaton, M. G., Cervoni, C., Rees, C. S., & Egan, S. J. (2017). Perfectionism in obsessive-compulsive disorder and related disorders: What should treating clinicians know?. Journal of Obsessive-Compulsive and related disorders, 12, 102-108.
   3. Rowland, T. A., Jainer, A. K., & Panchal, R. (2017). Living with obsessional personality. BJPsych bulletin, 41(6), 366-367.
   4. Goleman, L. (2020). Psychiatric Disorders in Medical Practice (In Goldman-Cecil Medicine). Weill Cornell Medical College, New York.
   5. Coles, M. E., Frost, R. O., Heimberg, R. G., & Rhéaume, J. (2003). “Not just right experiences”: perfectionism, obsessive–compulsive features and general psychopathology. Behaviour Research and Therapy, 41(6), 681–700. doi:10.1016/s0005-7967(02)00044-x
   6. Christiansen, L. (2020). What is an Obsessive Personality? Signs, Symptoms & Treatments. Straight Talk Counseling. Retrieved from: https://www.straighttalkcounseling.org/post/what-is-an-obsessive-personality-signs-symptoms-treatments-by-lauren-christiansen
   7. International OCD Foundation (2010). Obsessive Compulsive Personality Disorder (OCPD). Retrieved by: https://iocdf.org/wp-content/uploads/2014/10/OCPD-Fact-Sheet.pdf

Picture credits: Pixabay