Μπορούν οι σχέσεις με τους γονείς μας κατά την πρώιμη παιδική ηλικία να επηρεάζουν τις σχέσεις που κάνουμε αργότερα, ως ενήλικες; Γιατί κάποιοι άνθρωποι μοιάζουν να κρατούν συνεχώς τους άλλους σε απόσταση, ενώ άλλοι είναι προσκολλημένοι στις σχέσεις τους και αναζητούν συνεχώς επιβεβαίωση; Που μπορεί να οφείλονται τόσο μεγάλες διαφορές στο πως διαφορετικά άτομα λειτουργούν μέσα στις οικογενειακές, κοινωνικές ή ερωτικές τους σχέσεις; Μια θεωρία που μπορεί να ρίξει φως στο ερώτημα είναι αυτή η Θεωρία του Δεσμού. Είναι πιθανό να έχετε ήδη ακούσει για την συγκεκριμένη θεωρία και τα «στυλ δεσμού» (attachment styles) που περιγράφει, με πολλά τεστ να έχουν κατακλύσει το διαδίκτυο, ενώ το #attachmentstyles συχνά εμφανίζεται ως trend στα social media. Τί είναι, όμως, το στυλ δεσμού;
Το στυλ δεσμού είναι ένα συγκεκριμένο μοτίβο συμπεριφορών με τις οποίες κάποιο άτομο λειτουργεί στις σχέσεις του. Η Θεωρία του Δεσμού αναφέρει τέσσερα στυλ δεσμού: το ασφαλές, το φοβικό – αποφευκτικό, το απορριπτικό και το ανασφαλές. Σύμφωνα με την ψυχολόγο Mary Ainsworth και τον ψυχίατρο John Bowlby, που ανέπτυξαν την θεωρία κατά την δεκαετία του 1950, το στυλ δεσμού κάποιου ατόμου διαμορφώνεται κατά την διάρκεια της πρώιμης παιδικής του ηλικίας, βάσει της σχέσης που έχει αναπτυχθεί με τους γονείς του και τα χαρακτηριστικά που αυτή η σχέση έχει. Έτσι, το στυλ δεσμού μας ως ενήλικες αποτελεί έναν «καθρέφτη» των δυναμικών της σχέσης που είχαμε με τα άτομα που μας φρόντιζαν ως βρέφη και ως παιδιά.
Σύμφωνα με τη Θεωρία του Δεσμού, τα βρέφη σχηματίζουν έναν ισχυρό δεσμό με τον κύριο φροντιστή τους, συνήθως τη μητέρα τους, στα πρώτα χρόνια της ζωής τους. Αυτός ο δεσμός ονομάζεται πρόσδεση και χρησιμεύει ως μια ασφαλής βάση από την οποία το παιδί μπορεί να εξερευνήσει τον κόσμο. Όταν ο φροντιστής ανταποκρίνεται και ικανοποιεί με συνέπεια τις ανάγκες του παιδιού, το παιδί αναπτύσσει μια ασφαλή πρόσδεση. Αυτό σημαίνει ότι το παιδί νιώθει ασφάλεια και αυτοπεποίθηση στη σχέση του με τον φροντιστή του. Από την άλλη πλευρά, όταν ο φροντιστής είναι ασυνεπής ή δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες του παιδιού, το παιδί μπορεί να αναπτύξει μια ανασφαλή πρόσδεση. Αυτό σημαίνει ότι το παιδί μπορεί να αισθάνεται άγχος ή αποφυγή στις σχέσεις του, καθώς έχει μάθει ότι οι ανάγκες του μπορεί να μην ικανοποιούνται πάντα.
Ποια είναι τα τέσσερα στυλ δεσμού;
Αγχώδες στυλ δεσμού
Το αγχώδες στυλ δεσμού είναι ένας τύπος ανασφαλούς δεσμού, με βασικό του χαρακτηριστικό τον βαθύ και διαρκή φόβο εγκατάλειψης. Ένα άτομο με το συγκεκριμένο στυλ δεσμού αισθάνεται μια διαρκή ανασφάλεια στις σχέσεις του. Ανησυχεί ότι ο σύντροφός του θα το εγκαταλείψει, οδηγώντας το σε μια συνεχή αναζήτηση επιβεβαίωσης και σε μια συμπεριφορά προσκόλλησης σε αυτόν. Έχει τρομερό άγχος όταν ο σύντροφός του βρίσκεται με άλλες παρέες, αν δεν απαντήσει γρήγορα στο τηλέφωνο ή στο γραπτό μήνυμα, αν δεν του δώσει την απαραίτητη επιβεβαίωση ότι δεν πρόκειται να εγκαταλείψει την σχέση. Ακόμα και αυτή η επιβεβαίωση, όμως, είναι πρόσκαιρη: το άτομο με αγχώδες στυλ δεσμού πολύ γρήγορα θα απαιτήσει περισσότερη επιβεβαίωση και θα συνεχίσει να έχει τον φόβο της εγκατάλειψης, όσες φορές και αν ο σύντροφός του προσπαθήσει να το καθησυχάσει. Όλες οι παραπάνω συμπεριφορές αντανακλούν μια παιδική ηλικία κατά την οποία η φροντίδα από τους γονείς ήταν ελλιπής, με το παιδί να χρειάζεται να προσπαθεί για την προσοχή των γονέων, καθώς και ενδεχόμενες αρνητικές εμπειρίες βιωμένης παραμέλησης.
Έτσι, το συγκεκριμένο στυλ δεσμού μπορούμε να πούμε ότι έχει ως βασικά του στοιχεία την χαμηλή αυτοεκτίμηση και την έλλειψη εμπιστοσύνης, με τον συνακόλουθο φόβο εγκατάλειψης ή απόρριψης. Αυτό το σύνολο χαρακτηριστικών συχνά οδηγεί το άτομο με αγχώδες στυλ δεσμού στο να εμφανίζει πολύ ισχυρή ζήλεια και ανασφάλεια στις σχέσεις του, οδηγώντας σε σοβαρά προβλήματα με τον σύντροφό του, αλλά και σημαντική δυσκολία στο να διαχειριστεί τα συναισθήματά του.
Απορριπτικό στυλ δεσμού
Το απορριπτικό στυλ δεσμού είναι ένας τύπος ανασφαλούς δεσμού με βασικό του χαρακτηριστικό τον φόβο της οικειότητας. Το άτομο με απορριπτικό στυλ δεσμού έχει μεγάλη δυσκολία στο να μπορέσει να εμπιστευθεί τους άλλους και να τους αφήσει να έρθουν κοντά του. Συχνά εμφανίζεται συναισθηματικά απόμακρο και ανέκφραστο, ακόμα και μέσα σε μια ερωτική σχέση, με τον ίδιο του τον σύντροφο. Οι ίδιες οι σχέσεις φαίνεται να το «πνίγουν» και συχνά επιλέγει να είναι μόνο του. Σε περιπτώσεις που επιλέγει να μπει σε μια σχέση, απαιτεί από τον σύντροφό του έναν μεγάλο βαθμό ανεξαρτησίας, αποφεύγοντας να ανοιχτεί και να επικοινωνήσει συναισθηματικά, κάτι που μπορεί να είναι ιδιαίτερα ψυχοφθόρο για τον σύντροφό του. Το άτομο με απορριπτικό στυλ δεσμού όχι μόνο δεν εκφράζει τα συναισθήματά του, αλλά πολλές φορές προτιμά να αρνείται την ίδια την ύπαρξή τους, καταπιέζοντάς τα, με αποτέλεσμα να έχει μειωμένη ενσυναίσθηση και να δυσκολεύεται να μπει στην θέση του άλλου.
Για αυτούς τους λόγους, το συγκεκριμένο στυλ δεσμού μπορεί να έχει πολύ αρνητικές συνέπειες σε όλες τις σχέσεις του ατόμου. Η αδυναμία σύναψης σχέσεων που να χαρακτηρίζονται από στοργή και οικειότητα μπορεί να οδηγήσει σε συναισθήματα μοναξιάς και απομόνωσης. Ακόμα και σε περιπτώσεις όπου τα άτομα αυτά βρεθούν σε κάποια ερωτική σχέση, η αποφυγή συναισθηματικής επικοινωνίας οδηγεί συχνά σε παρεξηγήσεις και συγκρούσεις. Οι ίδιοι οι σύντροφοί τους βιώνουν μια κατάσταση που μοιάζει σαν να υπάρχει ένα απροσπέλαστο «τείχος» ανάμεσα σε αυτούς και το άτομο με απορριπτικό στυλ δεσμού, οδηγώντας και τους ίδιους σε συναισθήματα μοναξιάς και απομόνωσης.
Το απορριπτικό στυλ δεσμού αντανακλά μια πρώιμη παιδική ηλικία που χαρακτηρίζεται από έλλειψη επαρκούς φροντίδας, απόρριψη από τους γονείς και παραμέληση των αναγκών του παιδιού. Η απόρριψη του συναισθήματος και της οικειότητας φαίνεται να είναι ένας μηχανισμός άμυνας του παιδιού, και στην συνέχεια του ενήλικα: όπως έμαθε από τους ίδιους τους απορριπτικούς γονείς του, το να βασίζεσαι σε άλλους είναι «χάσιμο χρόνου» και δεν αξίζει τον κόπο.
Φοβικό – αποφευκτικό στυλ δεσμού
Το φοβικό – αποφευκτικό στυλ ουσιαστικά αποτελεί έναν συνδυασμό του αγχώδους και του απορριπτικού στυλ δεσμού. Τα άτομα με το συγκεκριμένο στυλ δεσμού αποζητούν απελπισμένα την στοργή και την επιβεβαίωση μιας σχέσης, ενώ την ίδια στιγμή προσπαθούν με κάθε τρόπο να αποφύγουν την οικειότητα και την συναισθηματική επικοινωνία που αποτελεί την βάση μιας τέτοιας σχέσης. Αν αυτό σας ακούγεται «παράλογο» είναι γιατί, κατά κάποιον τρόπο, είναι: ο συγκεκριμένος τύπος δεσμού είναι γνωστός και ως αποδιοργανωμένος, με τα άτομα αυτά να είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα ανθρώπων που «δεν ξέρουν τί θέλουν», συχνά οδηγούμενα σε τοξικές συμπεριφορές, ιδιαίτερα προς τους συντρόφους τους. Αυτή η αποδιοργάνωση σημαίνει ότι αμφιταλαντεύονται ανάμεσα από τα δύο αυτά άκρα: την ανάγκη για στοργή και επιβεβαίωση από την μια και την απόρριψη της οικειότητας και της συναισθηματικής επικοινωνίας από την άλλη. Έτσι, το άτομο με φοβικό στυλ δεσμού επιθυμεί στενές σχέσεις και οικειότητα, αλλά ταυτόχρονα φοβάται την απόρριψη ή την εγκατάλειψη. Μπορεί να έχει σημαντικά μειωμένη αίσθηση της αυτό-αξίας, με αποτέλεσμα να αναρωτιέται αν είναι άξιο αγάπης και στοργής. Μπορεί επίσης να δυσκολεύεται να εκφράσει τα συναισθήματά του ή να εμπιστευτεί τους άλλους, οδηγώντας στην συναισθηματική και κοινωνική του απομόνωση.
Οι αιτίες του φοβικού στυλ δεσμού μπορούν να αναχθούν σε αρνητικές εμπειρίες παραμέλησης κατά την πρώιμη παιδική ηλικία, ή ακόμα και σε εμπειρίες εγκατάλειψης ή κακοποίησης. Πολλές φορές το άτομο με αυτό το στυλ δεσμού είχε μια σχέση με τους γονείς του που χαρακτηριζόταν από δισημία και αμφιταλάντευση: οι γονείς μπορεί να ήταν κάποτε στοργικοί και άλλες φορές παραμελητικοί.
Το φοβικό στυλ δεσμού μπορεί να έχει σημαντικές συνέπειες στις σχέσεις. Τα άτομα με αυτό το στυλ δεσμού μπορεί να βιώσουν έντονη συναισθηματική αναταραχή στις σχέσεις τους, πασχίζοντας να εξισορροπήσουν την επιθυμία τους για οικειότητα με τον φόβο της απόρριψης ή της εγκατάλειψης. Μπορεί να απομακρύνουν τους άλλους ή να γίνουν υπερβολικά προσκολλημένοι, δημιουργώντας ένα μοτίβο ασταθών σχέσεων.
Ασφαλές στυλ δεσμού
Το ασφαλές στυλ δεσμού αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου να συνάψει ασφαλείς, στοργικές σχέσεις με τους άλλους, που να έχουν στην βάση τους την εμπιστοσύνη, την αγάπη, την αποδοχή και την οικειότητα. Ο άνθρωπος με αυτόν τον τύπο δεσμού δεν φοβάται να εκφραστεί συναισθηματικά ή να δεχθεί την αγάπη των άλλων για το ίδιο. Επίσης, μπορεί να εξασφαλίσει την ανεξαρτησία του χωρίς να ανησυχεί ότι το να είναι σε σχέση μπορεί να πλήξει αυτή την ανεξαρτησία. Αντίστοιχα, δεν επιζητεί διαρκώς την επιβεβαίωση, καθώς η εμπιστοσύνη που δείχνει τους οικείους του συμβάλλει στο να μην έχει έναν διαρκή φόβο εγκατάλειψης. Με λίγα λόγια, μπορεί να εξαρτάται από τους άλλους, αλλά χωρίς να είναι εξαρτημένος από αυτούς. Όπως παρατηρήσατε ήδη, το ασφαλές στυλ είναι η απόλυτη αντίθεση των υπολοίπων, ανασφαλών, στυλ που περιγράψαμε παραπάνω.
Τα άτομα με ασφαλές στυλ δεσμού αισθάνονται άνετα με τη συναισθηματική σύνδεση και την οικειότητα στις σχέσεις. Είναι σε θέση να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και να επικοινωνούν αποτελεσματικά με τους άλλους, οδηγώντας σε ισχυρές και σταθερές σχέσεις. Έχουν μια αίσθηση αυτονομίας, αλλά είναι επίσης άνετα να αναζητούν υποστήριξη και βοήθεια από άλλους όταν χρειάζεται. Τα άτομα με αυτό το στυλ δεσμού είναι πιο πιθανό να δημιουργήσουν ισχυρές και σταθερές σχέσεις με τους άλλους. Είναι σε θέση να επικοινωνούν αποτελεσματικά και να εκφράζουν τα συναισθήματά τους, οδηγώντας σε βαθύτερες συνδέσεις με τους άλλους. Είναι επίσης σε θέση να εμπιστεύονται τους άλλους, οδηγώντας σε μια αίσθηση ασφάλειας και συναισθηματικής οικειότητας στις σχέσεις.
Το ασφαλές στυλ δεσμού μπορεί και αυτό να αναχθεί στις εμπειρίες της πρώιμης παιδικής ηλικίας, ιδιαίτερα στη συνεπή φροντίδα. Όταν ο κύριος φροντιστής ενός παιδιού είναι διαθέσιμος και ανταποκρίνεται στις ανάγκες του, το παιδί μαθαίνει να εμπιστεύεται τους άλλους και να αναπτύσσει μια ασφαλή αίσθηση προσκόλλησης. Το παιδί αναπτύσσει μια αίσθηση αυτοεκτίμησης και την ικανότητα να ρυθμίζει τα συναισθήματά του, οδηγώντας σε μια υγιή αντίληψη για τις σχέσεις στο μέλλον.
Τι μπορώ να κάνω για να αλλάξω το στυλ δεσμού μου;
Η Θεωρία του Δεσμού προτείνει ότι οι πρώιμες εμπειρίες προσκόλλησης διαμορφώνουν τις σχέσεις μας σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Οι ενήλικες που είχαν ασφαλείς δεσμούς ως παιδιά είναι πιο πιθανό να δημιουργήσουν ασφαλείς, ικανοποιητικές σχέσεις στην ενήλικη ζωή. Εκείνοι που είχαν ανασφαλείς δεσμούς μπορεί να δυσκολεύονται να δημιουργήσουν στενές σχέσεις.
Αν αναγνωρίσατε τον εαυτό σας σε κάποιο από τα ανασφαλή στυλ δεσμού, μην πανικοβάλλεστε. Η Θεωρία του Δεσμού είναι ένα σημαντικό εργαλείο για την κατανόηση του πώς οι πρώιμες εμπειρίες μας διαμορφώνουν τις ενήλικες σχέσεις μας, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι συμπεριφορές αυτές είναι γραμμένες στην πέτρα και δεν επιδέχονται αλλαγής. Τα στυλ δεσμού μπορούν να αλλάξουν μέσω της θεραπείας και της αυτογνωσίας. Κατανοώντας τα στυλ δεσμού μας και επεξεργαζόμενοι τις πρώιμες εμπειρίες πρόσδεσης, μπορούμε να μάθουμε να σχηματίζουμε πιο υγιείς και ασφαλείς σχέσεις. Γνωρίζοντας το στυλ πρόσδεσης μας και δουλεύοντας για να τα βελτιώσουμε, είτε μέσω της αυτογνωσίας, είτε μέσω της προσωπικής ψυχοθεραπείας, μπορούμε να δημιουργήσουμε πιο ικανοποιητικές και ασφαλείς σχέσεις σε όλους τους τομείς της ζωής μας.
Βιβλιογραφία
Ainsworth, M. S. (1979). Infant–mother attachment. American psychologist, 34(10), 932.
Ainsworth, M. S., & Bowlby, J. (1991). An ethological approach to personality development. American psychologist, 46(4), 333.
Bowlby, J., & Ainsworth, M. (2013). The origins of attachment theory. Attachment theory: Social, developmental, and clinical perspectives, 45(28), 759-775.
Cassidy, J., & Shaver, P. R. (2002). Handbook of attachment: Theory, research, and clinical applications. Rough Guides.
Holmes, B. M., & Johnson, K. R. (2009). Adult attachment and romantic partner preference: A review. Journal of Social and Personal Relationships, 26(6-7), 833-852.
Knoke, J., Burau, J., & Roehrle, B. (2010). Attachment styles, loneliness, quality, and stability of marital relationships. Journal of Divorce & Remarriage, 51(5), 310-325.
Levy, K. N., Ellison, W. D., Scott, L. N., & Bernecker, S. L. (2011). Attachment style. Journal of clinical psychology, 67(2), 193-203.
Simpson, J. A. (1990). Influence of attachment styles on romantic relationships. Journal of personality and social psychology, 59(5), 971.
Simpson, J. A., & Rholes, W. S. (2017). Adult attachment, stress, and romantic relationships. Current opinion in psychology, 13, 19-24.
Picture credits: unsplash.com
